سهروردی برای بیان آرای فکری خود، در پرتو اندیشه نیک و دانش سرشارش، کتابها و رساله های بسیاری را به زبان فارسی وعربی تالیف کرده است. داستانهای عرفانی شیخ اشراق به زبان فارسی همچون عقل سرخ، آواز پر جبرئیل، لغت موران، روزی با جماعت صوفیان، صفیر سیمرغ و... جزو بهترین و زیباترین متون رمزی و تمثیلی در ادبیات فارسی به شمارمیآیند. سهروردی در این آثار برای بیان حقایق ناب عرفانی از زبانی نمادین و شیوههایی نوین استفاده می‌کند و از جنبه‌های مختلف پیشگام اندیشمندان پس ازخود به شمار می‌آید.
یکی از ابتکارات شیخ اشراق در رمزگشایی از مفاهیم والای عارفانه، که کمتر به آن پرداخته شده، استفاده از عناصر حماسی در داستانهای عرفانی است. سهروردی برای نخستین بار در عرصه ادبیات فارسی، حماسه را با عرفان پیوند زده و قالب جدیدی را با نام حماسه عرفانی پدید آورده است. هانری کربن فیلسوف و ایرانشناس نام آور فرانسوی و معرف فلسفه اشراق به غرب، سهروردی را پایه گذار حماسه‌های عرفانی دانسته است. حماسه عرفانی در واقع بازآفرینی حماسه‌های ملی و اساطیری است که در آن، رزم آفاقی تبدیل به نبردی درونی و انفسی شده است. حماسه ملی و عرفانی هر دو بر اصالت نقش قهرمان استوار هستند؛ قهرمان حماسه ملی برای دفاع از میهن و آرمانهای خود به نبرد با دشمنان، دیوان و ستمگران می‌رود. در حماسه عرفانی نیز درون جغرافیای بزرگ روح و نفس، نبرد در می‌گیرد؛ چنان که گاه گرد و غبار کشاکش قهرمان (روح) در مواجهه و رویارویی با ضد قهرمان (نفس) کم از برخاستن غبار جنگ‌های جغرافیایی طبیعت بیرون نیست.
قهرمان حماسه‌های ملی، پهلوانی با قدرتهای خارق العاده است که در راه آرمان خود، سفرهایی دور و دراز و رویدادهایی شگفت‌انگیز را پشت سر می‌گذارد و با شکست دشمن که معمولاً اژدها یا دیوی بزرگ است به پیروزی می‌رسد. قهرمان حماسه عرفانی نیز عارف وارسته‌ای است که در آرزوی جاودانگی می‌زید و برای رسیدن به آرمان خود گام در مسیر پرفراز و نشیب و اعجاب‌آور سیرو سلوک عارفانه می‌نهد و سرانجام با رسیدن به سرمنزل نهایی و فنای فی الله جاودانه می‌شود.
سهروردی در نگارش داستانهای عرفانی خود ضمن استفاده از عناصر کلی حماسی، به داستانهای شاهنامه فردوسی نیز توجه زیادی داشته است. در واقع او برای بیان رمزهای عالم جان، در دل حکایات عرفانی از عناصر اسطوره‌ای و روایاتشاهنامه بهره گرفته است. مهمترین شخصیتهای شاهنامه در دو رساله "عقل سرخ" و "لغت موران" سهروردی جلوه‌گر می‌شوند. در عقل سرخ شاعر برای بیان مفاهیم عرفانی خود از داستانهای شاهنامهای چون داستان سیمرغ، داستان پرورش زال و داستان نبرد رستم و اسفندیار استفاده کرده است. در رساله لغت موران نیز به کیخسرو و جام جهان نمای او اشاره شده است.
سهروردی با پایه‌گذاری حماسه عرفانی تحول بزرگی را در متنهای عارفانه پس از خود به وجود آورد و عناصر نمادین و حماسی را وارد آثار عرفانی نمود. چنانکه در قرن هفتم هجری مولانا، دو اثر گرانسنگ خود؛ مثنوی معنوی و غزلیات شمس را در این نوع ادبی سرود و به حرکت ارزشمند شیخ اشراق تدوام بخشید.
انتهای پیام/
نظر شما